Uzbekistan

JEDWABNY SZLAK, BAWEŁNA I JEZIORO ARALSKIE



UZBEKISTAN:

Uzbekistan położony jest w samym centrum Azji Środkowej pomiędzy dwiema rzekami Amu- darią i Syr- darią i jest państwem podwójnie śródlądowym – sam nie posiada dostępu do morza a także nie graniczy z żadnym państwem które by miało dostęp do morza. Do lat 90’ Uzbekistan był jedną z Republik Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i swoją niepodległość uzyskał po upadku ZSRR a więc w 1991 roku. 

Wydawnictwo Lonely Planet w 2020 roku uznało Uzbekistan za najatrakcyjniejszy kierunek podróży. To tutaj znajdują się  miasta - perełki jak Buchara, Chiwa i Samarkanda przez które przebiegał słynny Jedwabny Szlak, którym transportowano towary z Chin i Bliskiego Wschodu do Europy.

Przyjeżdżając do Uzbekistanu zobaczymy zabytki m.in. meczety, medresy, mauzolea, karawanseraje, twierdze od epoki Timura (XIV w.) przez zabytki powstałe za czasów istnienia Chanatów uzbeckich (od XVI w.) a także budowle powstałe kiedy Uzbekistan należał do Imperium Rosyjskiego ( od XIX w.)

NAJSŁYNNIEJSZE MIASTA JEDWABNEGO SZLAKU:

Samarkanda – określana kiedyś jako Rzym wschodu i będąca jednym z najdłużej zamieszkiwanych miast na świecie, dzisiaj jest jednym z największych miast Uzbekistanu, wpisanym na światową listę Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. To rzemieślnicy z Samarkandy zaczęli wytwarzać papier z włókien bawełnicy, który był dużo delikatniejszy i tańszy w produkcji niż ten powstający w Chinach. Przez setki lat papier z Samarkandy był pożądanym i luksusowym towarem eksportowanym do Europy.

Z czasów panowania Timura i jego potomków zachowało się w Samarkandzie wiele zabytków architektury, m.in. najsłynniejszy zespół architektoniczny Uzbekistanu znajdujący się na placu Registan. W jego skład wchodzi medresa Uług Bega, która była swego czasu najsłynniejszą uczelnią świata islamskiego. Tuż obok powstała medresa Sherdor będąca niemalże lustrzanym odbiciem medresy Uług Bega. Jako ostatnia powstała medresa Tillakori pełniąca także rolę meczetu, z wnętrzem bogato zdobionym złotem od czego zawdzięcza swoja nazwę. Wnętrza wszystkich trzech medres są pokryte malowidłami, ozdobami i mozaikami.

Na uwagę w Samarkandzie zasługuje także mauzoleum Gur-Emir z cylindryczną wieżą zakończoną szmaragdową kopułą, które stało się kryptą Timura i jego potomków. Legenda głosi, że Timur przestrzegał przed otwarciem jego krypty, gdyż kto ośmieli się zakłócić jego spokój umrze w męczarniach. Grób otworzyli radzieccy archeolodzy prowadzący badania i chociaż sami nie umarli w męczarniach to kilka dni później w czerwcu 1941 roku Hitler napadł na ZSRR co dla niektórych jest potwierdzeniem słów Timura. Warty zobaczenia jest także największy i najpiękniejszy meczet w Samarkandzie – meczet Bibi Khanum. W Samarkandzie warto wybrać się także na jeden z bazarów i zakupić samarkandzką czekoladę i nugaty wyrabiane przez miejscowe gospodynie.

Buchara – jest jednym z najstarszych miast Uzbekistanu a jego historyczne centrum jest także wpisane na światową Listę Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Nazwa Buchara oznacza „ boże piękno” i  „szczęśliwe miejsce”. W centrum Starego Miasta znajduje się kompleks budowli Lab i Hauz będący odpowiednikiem placu Registan w Samarkandzie z tym, że zamiast placu pośrodku znajduje się staw. Wokół niego wznoszą się takie budowle jak medresa Kukeltasz, która jest jedną z największych w Azji Środkowej, chanaka Diwana Begiego, będąca przez lat centrum życia kulturalnego i religijnego miasta oraz Medresa, również jego imienia, gdzie na fasadzie znajdują się podobizny dwóch mitycznych ptaków mimo, że islam zabrania przedstawiania podobizn zwierząt i ludzi. Drugim symbolem Buchary jest kompleks Pol-Kalon co można przetłumaczyć jako „ podnóże Wielkoluda” a owym Wielkoludem jest minaret Kalon, który pojawił się na placu jako pierwszy i ma prawie 46 m wysokości oraz u dołu 9 m średnicy. Minaret ten nosi także nazwę „wieży śmierci” ponieważ oprócz wzywania do modlitwy używany był także do zrzucania z niego skazańców. Na uwagę zasługuje także cytadela Ark będąca najstarszym zabytkiem w Bucharze.  Ogółem w Bucharze znajduje się ok. 140 zabytkowych obiektów. Miastem partnerskim Buchary w Polsce jest Słupsk.

Chiwa oprócz Samarkandy i Buchary to trzecie najpiękniejsze miasto Uzbekistanu położone na jego pustynnym zachodzie i jak one jest wpisana na listę światowego Dziedzictwa Kulturalnego i przyrodniczego UNESCO. Centrum Chiwy stanowi prostokątna twierdza mająca cztery bramy  skierowane w cztery strony świata. Większość zabytków Chiwy mieści się w obrębie tej twierdzy. Do nich zaliczamy m.in. twierdzę Kunja Ark – twierdza wewnątrz twierdzy będąca kiedyś rezydencją chiwańskiego chana, minaret Kalta Minor – mający być kiedyś najwyższym w całej Azji Środkowej, ale z powodu śmierci zleceniodawcy budowę przerwano i minaret ma dzisiaj 29 m wysokości za to zdobią go piękne glazurowane płytki tworząc barwne ornamenty. Warto także zwrócić uwagę na piętrową medresę Muhammad Amin-Khan będącą jedną z największych medres w Azji Środkowej  mogącą pomieścić jednocześnie 250 studentów, a teraz będącą hotelem a także na meczet Juma którego kopuła opiera się na ponad dwustu drewnianych kolumnach. Większość zabytków w Chiwie nie jest taka stara bo pochodzi z XIX, ale to co sprawia, że Chiwa jest wyjątkowa to to, że kolejne budynki były projektowane w jednorodnym stylu i dodatkowo z bardzo nietrwałego materiału jakim jest wypalana w słońcu glina i ubita ziemia. Charakterystyczną pamiątka jaką można przywieźć z Chiwy są wyroby z drewna – z drzewa sandałowego i jałowca np. rzeźbione ramki na zdjęcia, ręcznie wykonane szachy.

STOLICA - TASZKENT:

Stolicą Uzbekistanu jest Taszkent, który jest jednym z największych miast Azji Środkowej i liczy ponad 2 mln mieszkańców. Taszkent przypomina duże europejskie miasta z swoimi zielonymi parkami, bulwarami, wysokimi blokami na obrzeżach oraz zabytkami z czasów starożytnych jak i radzieckich. Niestety w wyniku trzęsienia ziemi w 1966 r. zabytkowa starówka z XIX wieku praktycznie w całości uległa zniszczeniu. Centrum miasta to przede wszystkim nowoczesna architektura z fasadami na wysoki połysk. Mieszczą się tu reprezentacyjne gmachy jak parlament czy luksusowe hotele zachodnich sieci. Te bogato wyglądające budynki są dowodem na to, że Uzbekistan dysponuje  całkiem dużymi zasobami  ropy naftowej i gazu ziemnego. Z akcentów polskich: w 2021 roku Ryszard Czarnecki, polski europoseł, został uhonorowany odznaczeniem Honoris Causa przez uczelnię w Taszkencie "za znaczący wkład w partnerstwo strategiczne i stosunki dyplomatyczne oraz wzmacnianie obustronnych relacji i przyjaźni między Republiką Uzbekistanu a UE".

GEOGRAFIA:

Większość powierzchni Uzbekistanu to równiny, pola oraz pustynie z słynną pustynią piaszczysto-kamienistą Kyzył Kum będącą na 10 miejscu na świecie pod względem wielkości.

Na wschodzie Uzbekistanu znajduje się  jedna z największych dolin Azji Środkowej – Kotlina Fergańska, praktycznie ze wszystkich stron otoczona górami. To ta część Uzbekistanu jest najgęściej zaludniona i tutaj koncentruj się działalność rolnicza kraju. To tutaj produkuje się wyroby z jedwabiu słynne na cały Uzbekistan. Często przepiękne, kolorowe szale, dywany wykonuje się ręcznie począwszy od obróbki kokonów po tkanie materiałów.

Najwyższy szczyt  Uzbekistanu wznosi się na wysokość ponad 4600 m n.p.m.  W zimie w górach panują dobre warunki narciarskie a popularne ośrodki narciarskie Czimgan i Beldorsoy  znajdują się na północny- wschód od Taszkentu.

 Zachód Uzbekistanu natomiast to tzw. Karakałpacja – najbardziej izolowany i najmniej zaludniony region Uzbekistanu otoczony zewsząd piaskami. Ten teren w dużej mierze zamieszkiwany jest przez Karakałpaków. Karakałpak znaczy „czarny kapelusz” mimo, że dzisiaj nikt już z tego ludu pochodzenia tureckiego nie nosi tego nakrycia głowy a i większość tradycji i cech kulturowych zanikło w czasach radzieckich. Pozostał jedynie język, który bardziej przypomina kazachski niż uzbecki a i tradycja uprowadzania narzeczonych, która jednak w Uzbekistanie nie jest popularna. Wyroby rękodzielnicze Karakałpaków a także rosyjską sztukę awangardową można dzisiaj oglądać w Muzeum Sztuki w Nukusie, mieście będącym stolicą Karakałpacji.  

BAWEŁNA I EKOLOGICZNA KATASTROFA:

Azja Środkowa w tym także Uzbekistan słynie z uprawy bawełny, którą tutaj uprawia się od przeszło 2 tysięcy lat. Do czasu wcielenia Uzbekistanu przez Związek Radziecki była to jednak uprawa na małą skalę. Władzom radzieckim w latach 30 XX w. zamarzyło się aby Związek Radziecki stał się największym producentem bawełny na świecie. Żeby tego dokonać zaczęto czerpać wodę z rzek Amu- daria i Syr-daria pod potrzeby ogromnych plantacji. To doprowadziło do gigantycznej katastrofy ekologicznej. Rzeki przestały doprowadzać wodę do Jeziora Aralskiego a tym samym zbiornik zaczął się kurczyć a linia brzegowa cofnęła się na setki kilometrów.  Oprócz zmieniania biegu rzek i nawadniania pól bawełny władze radzieckie prowadziły badania nad bronią biologiczną na wyspach położonych na jeziorze Aralskim. Pracowano nad wąglikiem, wirusem  ospy czarnej i  bakteriami dżumy. Dzisiaj wysp już nie ma – stały się częścią stałego lądu a Jezioro Aralskie które było kiedyś ponad dwukrotnie większe od Jeziora Bajkał i dawało ludziom zatrudnienie w rybołówstwie w dalszym ciągu zmniejsza swoją powierzchnię. Jego wody są zbyt słone, aby na powrót zasiedlić w nim ryby. Uprawa bawełny nadal jednak stanowi ważną część gospodarki Uzbekistanu.

LUDZIE:

Pomimo, że terytorium Uzbekistanu jest 4,5 razy większe od terytorium Polski to zamieszkuje je  jedynie 34 mln mieszkańców. W większości są to Uzbecy. W Uzbekistanie mieszka także kilka tysięcy Polaków. Uzbecy są pozytywnie nastawieni do obcokrajowców, są bardzo uczynni, gościnni i życzliwi. Aby lepiej poznać ich kulturę i życie warto wybrać się na jeden z lokalnych bazarów, których nie brakuje w każdym mieście. W Taszkencie jest to np. Chorsu Bazar, w Samarkandzie Siad bazar. Na bazarach można kupić praktycznie wszystko od warzyw, owoców i przypraw po souveniry, wyroby z bawełny i jedwabiu. Będąc na bazarze można poćwiczyć swoje zdolności negocjacyjne i spróbować się potargować i zbić cenę. Nie wypada jednak po wynegocjowaniu niższej ceny zrezygnować z zakupu.

RELIGIA:

Większość mieszkańców Uzbekistanu to Muzułmanie. Religia jednak nie wpływa znacznie na życie  społeczne kraju a władze robią wszystko aby nie dopuścić do fundamentalizmu islamskiego. Turyści odwiedzający Uzbekistan mogą nosić T-shirty, krótkie spodenki, sandały. Warto jednak przestrzegać pewnych zasad gdy odwiedza się meczety. W meczetach krótkie spodenki nie są mile widziane, a przed wejściem do meczetu powinniśmy zdjąć buty. Kobiety powinny założyć na włosy chustę. Mimo, że Islam zabrania spożywania alkoholu, alkohol jest dostępny w sklepach oraz w restauracjach. Nie można go jednak spożywać w miejscach publicznych.

KUCHNIA:

Rzymianie mawiali „In vino veritas” a Uzbecy mawiają, że to w jedzeniu jest prawda. Kuchnia uzbecka jest pyszna, dobrze doprawiona lecz i dosyć tłusta. Z mięs przyrządza się najczęściej baraninę oraz wołowinę (islam zabrania spożywania wieprzowiny). Wiele potraw przygotowuje się na otwartym ogniu. Do potraw podaje się tzw. lepioszkę – rodzaj tradycyjnego chleba wyrabianego z mąki, wody i tłuszczu, bez dodatku drożdży. Popularny jest także pilaw – czyli gotowany w specjalny sposób ryż wymieszany z dodatkiem warzyw, kawałkami mięsa. W Uzbekistanie pilawy weselne przygotowywane są w ogromnych kotłach o średnicy 1,5 m, tak by potrawy starczyło dla wszystkich gości weselnych. W 2016 roku uzbecki pilaw jako element kultury został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. Po posiłkach w Uzbekistanie pija się herbatę.

POGODA:

Uzbekistan znajduje się w strefie klimatu kontynentalnego co oznacza, że lato jest upalne, suche i słoneczne a zima chłodna i niezbyt długa. Najlepszą pora na odwiedzenie Uzbekistanu jest wiosna lub wczesna jesień kiedy panują przyjemne temperatury ok. 25˚C. Latem w Karakałpacji temperatury mogą sięgać 50˚C w cieniu. W dużej mierze na zmianę klimatu w Karakałpacji przyczynia się wysychanie jeziora Aralskiego.

Niezależnie  jednak od tego jaki okres wybierzemy na podróż do tego kraju znajdziemy tutaj wszystko to co symbolizują 4 kolory w fladze Uzbekistanu a więc niebo (kolor niebieski), pokój (kolor biały), naturę (kolor zielony) i energię ludzi (kolor czerwony).